Ο δάσκαλος που έγινε ο πλουσιότερος άνθρωπος στην Κίνα

Αν οι γονείς του δεν ήταν θεατρίνοι του pingtan, της παραδοσιακής αφήγησης μετά μουσικής, ο Μα Γιουν ίσως δεν θα είχε το χάρισμα της δημόσιας ομιλίας, είτε σε κοινό στενών συνεργατών σ’ ένα διαμέρισμα είτε σε κατάμεστα στάδια χιλιάδων...


 Αν οι μικροί νταήδες στο σχολείο δεν τον φώναζαν μισή μερίδα, δεν θα μάθαινε να παλεύει λυσσαλέα για το δίκιο του, παίρνοντας μαθήματα από ταινίες κουνγκ φου. Αν του αρκούσε η ταπεινή σταδιοδρομία ενός απ’ τους 10 καλύτερους δασκάλους της Χανζού με μισθό 12 δολαρίων το μήνα, δεν θα είχε αναζητήσει την τύχη του ως διερμηνέας στην Αμερική. Και αν ο πρώτος του συνεταίρος, που τον κάλεσε στο Λος Αντζελες, δεν τον είχε ξεγελάσει, δεν θα κατέληγε φιλοξενούμενος από φιλική οικογένεια στο Σιάτλ, όπου το 1995 είχε την πρώτη του, θρυλική πλέον, επαφή με το νεαρό ακόμη Ιντερνετ, πληκτρολογώντας τις λέξεις «μπίρα» και «Κίνα» στη μηχανή αναζήτησης.

Η ιστορία δεν γράφεται με υποθέσεις, όμως. Ο 50χρονος Τζακ Μα, όπως είναι το δυτικοποιημένο όνομά του, το απόλυτο παράδειγμα αυτοδημιούργητου Κινέζου κροίσου του 21ου αιώνα, έγινε μέσα σε 15 χρόνια ο πλουσιότερος άνθρωπος στην πατρίδα του, με 25 δισ. προσωπική περιουσία. H Αlibaba, η αυτοκρατορία ηλεκτρονικού εμπορίου (χονδρικής - λιανικής - πληρωμών) που έκτισε από το μηδέν, μετά την είσοδό της στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης έφτασε να έχει κεφαλαιοποίηση 231 δισ. δολαρίων ελέγχοντας το 80% του online shopping στην Κίνα, με τζίρο περίπου 270 δισ. - περισσότερα από την Amazon και το Ebay συνολικά. Οι πελάτες της ξοδεύουν 9.368 δολάρια το δευτερόλεπτο, δύο και τρεις φορές πάνω από τους αμερικανικούς κολοσσούς.

Ο «Κροκόδειλος του Γιανγκζέ», όπως τιτλοφορείται το εγκωμιαστικό ντοκιμαντέρ που κυκλοφόρησε προ διετίας γι’ αυτόν, έμπαινε στην εφηβεία όταν τα σύννεφα της Πολιτιστικής Επανάστασης διαλύονταν και η Κίνα του Ντενγκ Χσιαοπίνγκ ανοιγόταν στον κόσμο. Επί εννέα χρόνια ξυπνούσε στις 5 και ποδηλατούσε μία ώρα μέχρι το ξενοδοχείο Σάνγκρι-Λα για να προσφέρει ξεναγήσεις σε τουρίστες και να μαθαίνει Αγγλικά. Αυτά έγιναν το «διαβατήριό» του, δεδομένου ότι τεχνολογία δεν σπούδασε ποτέ και στα μαθηματικά ήταν κακός. Το πρώτο ταξίδι στις ΗΠΑ σήμανε την αφύπνισή του για την επανάσταση του Ιντερνετ και τις προοπτικές του στην «παρθένα» αγορά της Κίνας, αλλά το πρώτο του εγχείρημα στα πάτρια εδάφη (ένας διαδικτυακός χρυσός οδηγός) απέτυχε, καθότι ο καιρός δεν είχε ωριμάσει. Το 1999 μάζεψε 17 φίλους στο διαμέρισμά του, που μύριζε νουντλς τα οποία μαγείρευε η πρώην συμφοιτήτρια και σύζυγός του Ζιανγκ Γινγκ, και μοιράστηκε μαζί τους το όραμα μιας παγκόσμιας εταιρείας ιντερνετικού εμπορίου που θα βοηθούσε κάθε Κινέζο μικρομεσαίο παραγωγό να «ανοιχτεί» στις ξένες αγορές. «Αν νομίζετε ότι ήρθαμε για να δουλεύουμε 8 με 5, είστε γελασμένοι. Δεν γίνονται έτσι εταιρείες υψηλής τεχνολογίας. Τα επόμενα χρόνια θα “ματώσουμε”. Οι Αμερικανοί έχουν καλύτερη τεχνολογία, αλλά τα μυαλά τους δεν είναι καλύτερα. Αν δουλέψουμε ομαδικά και ξέρουμε τι θέλουμε, ο καθένας μας μπορεί να νικήσει 10 από αυτούς».

Παρά τα στραβοπατήματα -από το σκάσιμο της «φούσκας» των dot.com μέχρι την επιδημία SARS που «έπληξε» την εταιρεία- και τη δυσκολία ανάπτυξης μοντέλου εσόδων (για χρόνια η Alibaba «έκαιγε» κεφάλαια επενδυτών και δεν έβγαζε ούτε δολάριο) ο Μα, στον πολλαπλό ρόλο του μάνατζερ - εμψυχωτή - πάτερ φαμίλια - σόουμαν, αποδείχθηκε ικανότατος δρομέας Μαραθωνίου. Αυτό από μόνο του ήταν μια εντυπωσιακή αντίθεση στο πρότυπο του ιντερνετικού επιχειρηματία - δρομέα ταχύτητας που στήνει μια δουλειά, θησαυρίζει από τη μετοχοποίησή της και την πουλάει. Δημοσίως καλλιεργούσε το προφίλ του «τρελού» με εκκεντρικές εμφανίσεις (όπως όταν βγήκε με περούκα και τραγούδησε το «Can you feel the love tonight» από το «Lion King» ενώπιον 16.000 υπαλλήλων) είτε με δηλώσεις που εξασφάλιζαν δωρεάν προβολή, γιατί «αν δεν πούμε τρέλες, ποιος θα μας ακούσει;». Από την άλλη, πίσω από τις κλειστές πόρτες, ήταν προσηλωμένος στη βασική του αρχή («ο πελάτης πρώτος, ο εργαζόμενος δεύτερος, οι μέτοχοι ακολουθούν»), αδίστακτος στη λήψη αποφάσεων («η λάθος απόφαση είναι καλύτερη από την αναποφασιστικότητα»), εργασιομανής (τον πρωτότοκο γιο του, που σπουδάζει στο Μπέρκλεϊ, δεν τον έβλεπε για μέρες), υπερφιλόδοξος και ονειροπόλος.

Οταν βρήκε ευκαιρία να συνεταιριστεί με τον κολοσσό Yahoo, για να εισρεύσει χρήμα στα ταμεία, το έκανε - και όταν η συνεργασία έπαψε να «τραβάει», αγόρασε μέρος του πακέτου μετοχών και του έδειξε διακριτικά την έξοδο. Οταν ήρθε η ώρα να κάνει ανταρτοπόλεμο με το Ebay, για να αποτρέψει την κυριαρχία του στην κινεζική αγορά, τα κατάφερε κόντρα σε όλα τα προγνωστικά. Και όταν χρειάστηκε, διακήρυξε την αφοσίωσή του στο κινεζικό καθεστώς, το οποίο καλόβλεπε μεν τη συμβολή του στην οικονομία (υπολογίζεται ότι 100 εκατομμύρια άνθρωποι ωφελούνται από τις δραστηριότητες του ομίλου Alibaba), όμως δίσταζε να δώσει επισήμως την ευλογία του σε έναν πρώην δάσκαλο, εκτός κομματικών «τζακιών» που αποκτά ισχύ στο «καυτό» πεδίο του Ιντερνετ: «Οταν κάνεις μπίζνες στην Κίνα, πρέπει να σέβεσαι τους νόμους της». Κοινός παρονομαστής των στρατηγικών του αποφάσεων, η κατανόηση της κινεζικής αγοράς καλύτερα από κάθε Δυτικό φωστήρα. Η μανατζερίστικη φιλοσοφία του, λέει, είναι ένα υβρίδιο τάι τσι, ταοϊσμού και βουδισμού. «Ο καλύτερος ηγέτης είναι αυτός που δεν ηγείται. Αν κάποιος με προειδοποιήσει για έναν υφιστάμενο που με αμφισβητεί, απαντώ πως είμαι δάσκαλος και πως έτσι πρέπει να γίνει». Στην πραγματικότητα, κανείς δεν τολμά να μιλήσει ανοιχτά - για το συγκεντρωτισμό του, τους ελιγμούς, τις παράλληλες επενδύσεις του με έναν στενό κύκλο έμπιστων φίλων και επιχειρηματιών. Γιατί είναι πια τόσο ισχυρός, που κανείς δεν ρισκάρει να γίνει εχθρός του.

Μετά τη θριαμβευτική είσοδο στη Wall Street, ο όμιλος Alibaba εξαπλώνεται (στα 8 δισ. υπολογίζονται οι επενδύσεις του τελευταίου έτους) και καλείται να αντιμετωπίσει την επόμενη πρόκληση, στο πεδίο των smartphones και tablets. Ο δε ιδρυτής του προαναγγέλλει ότι θα δωρίσει τουλάχιστον 3 δισ. και θα παλέψει για την προστασία του περιβάλλοντος, ώστε η Κίνα «να ξαναδεί γαλάζιο ουρανό και να πιει καθαρό νερό». Οπως πάντα, ακούγεται πειστικός. Iδίως όταν λέει ότι «οι άνθρωποι δεν χρειάζονται υπερβολικά λεφτά. Ολοι τρώμε τρία γεύματα τη μέρα, κοιμόμαστε σε ένα κρεβάτι και κάποια στιγμή θα χρειαστεί να αγοράσουμε φάρμακα και να νοσηλευτούμε σ’ ένα νοσοκομείο». Το απόσταγμα της σοφίας του κυκλοφορεί σε βιβλίο και DVD, προσεχώς αναμένεται η ιστορία του και σε ταινία. Αντί υστερόγραφου, μια «συμβουλή» προς κάθε νυν ή επίδοξο εργοδότη - επιχειρηματία: «Αν θες να διαπιστώσεις αν ένας εργαζόμενος είναι άριστος, μην κοιτάς αν πήγε στο Χάρβαρντ ή το Στάνφορντ. Κοίτα αν δουλεύει σαν τρελός και αν πηγαίνει σπίτι του χαμογελώντας».