Η πρώτη μεγαλούπολη ήταν χτισμένη από πηλό

Στο υψίπεδο της Ανατολίας στη σημερινή Τουρκία, βρίσκονται τα ερείπια της μεγαλύτερης πόλης της νεολιθικής περιόδου. Το σημερινό όνομα της περιοχής είναι Τσατάλ Χουγιούκ. Πριν από 8.000 χρόνια, ζούσαν εδώ ίσως και 10.000 άνθρωποι.... Οι αρχαιολόγοι έχουν ανασκάψει μικρό ποσοστό της πόλης, αυτό όμως ήταν αρκετό για να αποκτήσουν μια εικόνα ενός ιδιαίτερα προηγμένου πολιτισμού. Οι σκαπάνες τους συναντούσαν συνεχώς τοίχους και δεν άργησαν να καταλάβουν ότι κάτω από τα χώματα κρυβόταν μια ολόκληρη πόλη - που χτιζόταν σε διαφορετικά στρώματα επί εκατοντάδες χρόνια. Το κατώτερο και αρχαιότερο στρώμα είναι κάπου 9.400 ετών, το ανώτερο και νεώτερο, 7.700 ετών. Βρέθηκαν συνολικά 14 διαφορετικοί τύποι κατοικιών. Οι κάτοικοι γκρέμιζαν και έκαιγαν τα σπίτια που είχαν καταρρεύσει, σκέπαζαν το σημείο με χώμα και από πάνω έχτιζαν καινούργια σπίτια από ξύλο και πλίνθους ξεραμένους στον ήλιο.

Οι αρχαιολόγοι συνέχισαν για κάποια χρόνια τις ανασκαφές στο Τσατάλ Χουγιούκ. Έφεραν στο φως 160 κατοικίες σε διάφορα επίπεδα. Οι περισσότερες είχαν εμβαδόν 25 - 27 τετραγωνικά μέτρα, μερικές όμως έφταναν τα 48. Το ύψος τους κυμαινόταν από δυόμισι έως τρία μέτρα. Χαρακτηριστικό όλων των κατοικιών ήταν ότι αποτελούνταν από ένα μεγάλο δωμάτιο και ένα - δυο μικρότερα, που χρησίμευαν ως εργαστήρια ή αποθήκες. Τα σπίτια ήταν σχεδόν κολλημένα το ένα πάνω στο άλλο. Μόνο μερικά εκατοστά χώριζαν τους εξωτερικούς τους τοίχους, που είχαν πάχος 40 εκατοστά. Η είσοδος όλων των σπιτιών ήταν στην οροφή. Καθένα είχε στη νότια γωνία του μια σκάλα, που οδηγούσε σε ένα άνοιγμα στην οροφή. Κάτω από τη σκάλα βρισκόταν η εστία. Το άνοιγμα στην οροφή λειτουργούσε και ως εξαερισμός: Από εκεί έμπαινε δροσερός αέρας και έφευγε ο καπνός από την εστία.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των αρχαιολόγων, κατά την περίοδο της μεγάλης της ακμής, γύρω στο 6.000 π.Χ., η πόλη είχε 8.000 - 10.000 κατοίκους και 2.000 κατοικίες. Σε κάθε σπίτι έμεναν έως και 10 άτομα - αλλά και οι νεκροί «στεγάζονταν» στον ίδιο χώρο. Όταν ένα μέλος της οικογένειας πέθαινε, ενταφιαζόταν μέσα στο σπίτι, είτε κάτω από το δάπεδο είτε κάτω από ένα είδος πλατφόρμας, που χρησιμοποιούνταν για διάφορες εργασίες την ημέρα και ως κρεβάτι τη νύχτα. Όταν γκρέμιζαν το σπίτι για να χτίσουν ένα άλλο, μετέφεραν τους νεκρούς με όλα τα κτερίσματα στη νέα κατοικία. Οι αρχαιολόγοι βρήκαν σε ένα σπίτι υπολείμματα οστών από 70 άτομα. Ο λόγος που ενταφίαζαν τους νεκρούς μέσα στο σπίτι δεν είναι γνωστός, αλλά παρόμοιες ταφικές συνήθειες έχουν διαπιστωθεί και σε πολλούς άλλους νεολιθικούς πολιτισμούς - για παράδειγμα, στη Χοιροκοιτία στην Κύπρο. Πολλοί επιστήμονες υποθέτουν ότι οι κάτοικοι ήθελαν να διατηρήσουν μια «επαφή» με τα νεκρά μέλη της οικογένειας, σα συνδετικό κρίκο με τον κόσμο των πνευμάτων.

Ζωγραφική στους τοίχους
Η πόλη άρχισε να αναπτύσσεται και εξελίχθηκε στο μεγαλύτερο οικισμό του νεολιθικού κόσμου - απ’ όσα τουλάχιστον γνωρίζουμε. Βέβαια, δεν είχε πολλά από τα γνωρίσματα των σημερινών πόλεων. Δεν υπήρχαν ούτε δρόμοι ούτε πλατείες ούτε δημόσια κτήρια και χώροι λατρείας.
Από τα απορρίμματα και τα υπολείμματα τροφών που βρέθηκαν σε εστίες στα παλιότερα στρώματα του Τσατάλ Χουγιούκ, οι αρχαιολόγοι συμπέραναν ότι οι πρώτοι κάτοικοι του οικισμού εξακολουθούσαν να κυνηγούν άγρια ζώα, να συλλέγουν καρπούς και να πιάνουν πουλιά, και μόνο μετά από αιώνες άρχισαν να σταβλίζουν πρόβατα και κατσίκια και να καλλιεργούν στάρι και κριθάρι, στην καταπράσινη και εύφορη έκταση που βρισκόταν τότε 12 χιλιόμετρα από τον οικισμό.
Οι αρχαιολόγοι προσπάθησαν να σχηματίσουν μια ιδέα για την καθημερινή ζωή των κατοίκων και τις θρησκευτικές τους αντιλήψεις από το διάκοσμο στους τοίχους, που συχνά είναι ζωγραφισμένοι με ωραία χρώματα και απηχούν ένα πολύ υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο. Οι τοιχογραφίες σπάνια απεικονίζουν την καθημερινή ζωή. Σκηνές της σκληρής δουλειάς στο χωράφι ή το σπίτι δεν υπάρχουν, αλλά υπάρχει πληθώρα άλλων παραστάσεων, με άγρια βόδια, γύπες που πετούν πάνω από ακέφαλα πτώματα, ανθρώπους που χορεύουν και σκηνές κυνηγιού, όπου άνδρες με καλυμμένους τους γοφούς κυνηγούν ελάφια.
Μοτίβα που εμφανίζονται συχνά είναι η λεοπάρδαλη, αλλά και ο ταύρος, κλασσικό σύμβολο δύναμης και γενετήσιας ορμής. Η επιλογή τέτοιων θεμάτων δείχνει ότι τα άγρια ζώα πιθανότατα είχαν έναν κεντρικό ρόλο στις θρησκευτικές τους τελετές. Βρέθηκαν επίσης πολλά γυναικεία ειδώλια από πηλό και πέτρα με χαρακτηριστικά τονισμένα στήθη, και αυτό έκανε τους αρχαιολόγους να πιστεύουν ότι στο Τσατάλ Χουγιούκ λάτρευαν τη «Μεγάλη Μητέρα», μια γυναικεία θεότητα που συμβόλιζε τη γονιμότητα.
Η πόλη εγκαταλείφθηκε ύστερα από 1.700 χρόνια, γύρω στο 5.700 π.Χ.. Το περίεργο είναι ότι εγκαταλείφθηκε όταν ο πληθυσμός της είχε φτάσει στο απόγειό του. Πάντως, δύο αιώνες νωρίτερα, πολλές κατοικίες είχαν καεί και ξαναχτίστηκαν. Οι αρχαιολόγοι δεν είναι σε θέση να πουν αν οι δύο αυτές εξελίξεις συνδέονται μεταξύ τους. Ελπίζουν, όμως, ότι θα βρουν τις απαντήσεις στα ερείπια της πόλης, η ανασκαφή της οποίας συνεχίζεται.