Το δίλημμα της Ευρώπης: Ενωνόμαστε ή διαλυόμαστε

Του Γιώργου Παυλόπουλου*

Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, η ΕΚΤ είναι έτοιμη να κάνει τα πάντα για την επιβίωση του ευρώ. Και πιστέψτε με, θα είναι επαρκή. Η πρόσφατη ομιλία του Μάριο Ντράγκι στο Λονδίνο προκάλεσε αίσθηση, για δύο λόγους:.....

πρώτον, επειδή το αφεντικό της κεντρικής τράπεζας ξεκαθάρισε ότι δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει ακόμη και το... πυρηνικό της οπλοστάσιο εάν διαπιστώσει ότι απειλείται το ενιαίο νόμισμα -με άλλα λόγια, θα προχωρήσει στην απευθείας και απεριόριστη αγορά ομολόγων των χωρών-μελών, τυπώνοντας χρήμα εφόσον αυτό κριθεί αναγκαίο. Και δεύτερον, επειδή η παρέμβασή του έκανε πολλούς στην Ευρώπη να συνειδητοποιήσουν ότι η κατάσταση είναι πολύ πιο σοβαρή από ό,τι εκτιμούσαν μέχρι εκείνη τη στιγμή και η συζήτηση περί διάλυσης της Ευρωζώνης δεν αποτελεί πλέον σενάριο επιστημονικής φαντασίας.

Προχθές, μάλιστα, ο Γάλλος κεντρικός τραπεζίτης και μέλος του Δ.Σ. της ΕΚΤ επανήλθε στο θέμα -ξεκαθαρίζοντας, έτσι, ότι οι απόψεις που εξέφρασε ο Ντράγκι δεν είναι προσωπικές ούτε εκφράζουν μια μικρή μειοψηφία στη Φραγκφούρτη, όπως σκοπίμως διαρρέουν ορισμένα γερμανικά ΜΜΕ. «Μην έχετε καμία αμφιβολία για την αποφασιστικότητά μας και τις δυνατότητές μας να δράσουμε, εντός των αρμοδιοτήτων που έχουμε. Η παρέμβασή μας θα είναι επαρκώς μεγάλη προκειμένου να έχει ισχυρή επίπτωση στις αγορές και θα είμαστε έτοιμοι να παρέμβουμε πολύ σύντομα», δήλωσε ο Κριστιάν Νουαγιέ, μιλώντας στο περιοδικό Le Point.

 
Γερμανία

Την ίδια στιγμή, στη Γερμανία, οι Σοσιαλδημοκράτες αποφάσισαν ότι ήρθε η ώρα να κάνουν το μεγάλο βήμα και να διαφοροποιηθούν από την Μέρκελ, καθώς κινδύνευαν να χαρακτηριστούν... κολαούζοι της, ειδικά στα θέματα της ευρωπαϊκής πολιτικής. Έτσι, 14 μήνες πριν από τις εξαιρετικά κρίσιμες (για όλη την Ευρώπη) βουλευτικές εκλογές που θα γίνουν τον Σεπτέμβριο του 2013, ο εκ των ηγετών του SPD, Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, βγήκε δημοσίως και υποστήριξε -για πρώτη φορά τόσο ξεκάθαρα- ότι, εκτός από τη δημοσιονομική πειθαρχία και στο πλαίσιο της οικονομικής και νομισματικής ολοκλήρωσης της Ε.Ε., είναι αναγκαία η υιοθέτηση των ευρω-ομολόγων. Με δεδομένο, μάλιστα, ότι η Αγκελα Μέρκελ είχε διαβεβαιώσει πρόσφατα ότι αυτό δεν πρόκειται να γίνει όσο ζει, είναι προφανές ότι ο Γκάμπριελ (και πολλοί άλλοι) προτιμούν τον δικό της (πολιτικό) θάνατο από την... κηδεία της Ευρώπης και του ευρώ!

Αν και, μέχρι στιγμής, έχουμε να κάνουμε μόνο με δηλώσεις προθέσεων και όχι με συγκεκριμένες αποφάσεις, οι ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι κάτι αλλάζει στους ηγετικούς κύκλους και τα κέντρα λήψης αποφάσεων της Ε.Ε. Καθώς η κρίση απειλεί πλέον να ξεφύγει από κάθε έλεγχο και να προκαλέσει εκρήξεις σε όλα τα επίπεδα -αγορές και οικονομία, πολιτική και κοινωνία- μια σημαντική μερίδα της ευρωπαϊκής ελίτ είναι έτοιμη να βγει από την σκιά του Βερολίνου και να αμφισβητήσει ανοιχτά την αδιάλλακτη και σκληρή γραμμή της καγκελαρίου και των υποστηρικτών της.

Ήδη, άλλωστε, δείχνει να έχει συγκροτηθεί το αναγκαίο «αντίπαλο δέος» σε πολιτικό επίπεδο, που θα μπορέσει να σηκώσει το βάρος της σύγκρουσης με τα γερμανικά «πάντσερ». Η εκλογή του Φρανσουά Ολάντ στη Γαλλία και η άρνηση του Μάριο Μόντι να συνθηκολογήσει άνευ όρων και να ακολουθήσει άνευ όρων τη μοίρα της Ισπανίας (η οποία δεν φαίνεται να γλιτώνει το Μνημόνιο...) εκφράζουν τις τάσεις που έχουν κερδίσει το πάνω χέρι στη δεύτερη και την τρίτη ισχυρότερη χώρα της Ευρωζώνης.

Η φρίκη την οποία προκαλούν οι εικόνες που έρχονται από τις χώρες του Μνημονίου, σε συνδυασμό με την γερμανική επιθετικότητα και την (ορατή) απειλή δημιουργίας ενός Τέταρτου Ράιχ στην Γηραιά Ήπειρο, έχουν κινητοποιήσει τα αντανακλαστικά μεγάλης μερίδας των Γάλλων και Ιταλών πολιτών και πολιτικών.

Ακόμη και στο εσωτερικό της Γερμανίας, ολοένα περισσότεροι (αν και όχι η πλειονότητα της κοινωνίας) κατανοούν πλέον ότι επιδιώκοντας τα πολλά, δηλαδή την πλήρη κυριαρχία, η υπερδύναμη της Ευρώπης κινδυνεύει να χάσει και τα λίγα -τα οποία, αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, δεν είναι καθόλου λίγα. Άλλωστε, οι πάντες παραδέχονται ότι η Γερμανία δεν θα καθόταν σήμερα στον θρόνο της εάν, εκτός από την πτώση του Τείχους και την ενοποίηση, δεν υπήρχαν η Ε.Ε. και το ευρώ. Τα γερμανικά προϊόντα δεν θα είχαν κατακτήσει τις αγορές του Νότου, το Βερολίνο δεν θα είχε γίνει τόσο υπολογίσιμο στη διεθνή πολιτική σκηνή και η Μέρκελ δεν θα είχε τη δυνατότητα να καθορίζει τις ζωές μισού δισ. ανθρώπων.

«Είναι προφανές ότι η καγκελάριος δεν μπορεί να διατηρήσει την πορεία που έχει χαράξει. Το τίμημα θα ήταν η διαρκής απομόνωση της Γερμανίας, η κατάρρευση του ευρώ και η διάλυση της Ε.Ε. Ο κίνδυνος είναι τόσο μεγάλος ώστε οι Γερμανοί οφείλουν να δώσουν σύντομα το σήμα πως είναι έτοιμοι να εγκαταλείψουν τη σκληρή τους στάση όσον αφορά τη στήριξη της Ιταλίας και της Ισπανίας», έγραφε την παραμονή της δραματικής συνόδου κορυφής της 28ης Ιουνίου σχόλιο στο περιοδικό Stern, το οποίο κατέληγε ως εξής: «Η Ε.Ε., η Ευρωζώνη και οι χώρες-μέλη, σε αυτή την απελπιστική κρίση που βιώνουν, δεν έχουν παρά μία ελπίδα: Να συνεχίσουν να ακολουθούν την αρχή της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Με κάθε τίμημα. Αυτό δεν είναι ευχάριστο. Είναι ακριβό, προπάντων για τους Γερμανούς, ενώ απαιτεί από την Μέρκελ μια επώδυνη μεταστροφή. Όμως, είναι ο μοναδικός δρόμος».
 
Σύνοδος

Βεβαίως, η αλήθεια είναι ότι, παρά την έκπληξη που ένιωσε στη σύνοδο του Ιουνίου, η Μέρκελ δεν έκανε παρά μισό βήμα. Όμως, η κατάσταση που διαμορφώνεται είναι δραματική και δεν αφήνει περιθώρια σημαντικών ελιγμών ή αναβολών. Είναι χαρακτηριστικό ότι από την αρχή του έτους, η Ισπανία «αιμορραγεί» ασταμάτητα και έχει δει πάνω από 200 δισ. ευρώ να φεύγουν από τη χώρα, ενώ η Ιταλία, παρά τα αλλεπάλληλα πακέτα λιτότητας του Μόντι, δεν καταφέρνει να συγκρατήσει την άνοδο των spreads. «Η Γερμανία -σημείωνε σε συνέντευξη που έδωσε τον Ιούλιο ο Ιταλός πρωθυπουργός- λέει ότι εάν η αγορά σου επιβάλλει να καταβάλεις μεγάλος κόστος για να δανειστείς, τότε αυτό σημαίνει ότι δεν έχεις κάνει αρκετά για να φτιάξεις την οικονομία σου. Όμως, αυτή η άποψη παραγνωρίζει το γεγονός ότι τα πρόσφατα υψηλά επιτόκια αντανακλούν επίσης και τους φόβους των αγορών για διάλυση του ευρώ».

Αλλά και μόνο οι ειδήσεις αυτής της εβδομάδας επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές: Η πετρελαϊκή Shell αποφάσισε να μεταφέρει μέχρι και 15 δισ. δολάρια από την Ευρώπη στις ΗΠΑ. Άλλοι μεγάλοι όμιλοι, όπως η Pepsi, η Unilever και η GlaxoSmithCline, εδώ και κάποιες εβδομάδες, τοποθετούν κάθε βράδυ το ρευστό τους σε «ασφαλή καταφύγια», φοβούμενες ότι το επόμενο πρωί θα έχει καταρρεύσει το ευρώ. Στις ΗΠΑ, έρευνα ανάμεσα σε 800 μεγάλες επιχειρήσεις έδειξε ότι κάνουν προετοιμασίες για το πώς θα διαχειριστούν το τέλος της Ευρωζώνης. Όσο για τα αφεντικά της Pimco, θυγατρικής της γερμανικής Allianz που είναι ο μεγαλύτερος διαχειριστής ομολόγων παγκοσμίως, επαναβεβαίωσε την οδηγία της προς τα στελέχη και τους πελάτες της να περιορίσουν την έκθεσή τους στην Ευρώπη.
Δεν θα ήταν υπερβολή η εκτίμηση ότι οι επόμενοι μήνες θα κρίνουν το μέλλον της Ευρώπης. Να παραμείνει ίδια αποκλείεται -ή θα αλλάξει ή θα διαλυθεί, τουλάχιστον στην μορφή που την γνωρίσαμε τον τελευταίο μισό αιώνα.
 
Μάριο Ντράγκι

Με την πρόσφατη παρέμβασή του, o πρόεδρος της ΕΚΤ έδωσε σε όλους να καταλάβουν ότι τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά. Οι πληροφορίες τον φέρνουν να εξετάζει όλα τα σενάρια και να ετοιμάζει το σχέδιο για την επόμενη επέμβαση της κεντρικής τράπεζας στις αγορές. Oμως, όπως ο ίδιος έχει τονίσει, οι ουσιαστικές κινήσεις ανήκουν στους πολιτικούς και αυτοί πρέπει να τις κάνουν.

The Economist

«Μπαίνεις στον πειρασμό, Aγκελα;». Ο πρωτοσέλιδος τίτλος στο χθεσινό τεύχος του βρετανικού περιοδικού συνοδεύει τη φωτογραφία της Γερμανίδας καγκελαρίου, η οποία εξετάζει έναν φάκελο με απόρρητα έγγραφα, ο οποίος περιέχει όλα τα σενάρια για τη διάλυση της Eυρωζώνης. Το «κλειδί» είναι φανερό ότι βρίσκεται στα χέρια των Γερμανών, οι οποίοι καλούνται να πάρουν γρήγορα τις αποφάσεις τους.

Γόρδιος Δεσμός
Ζητείται ευρωπαϊκό όραμα, σε πολεμικό κλίμα...

Για την ανάγκη δημοκρατικής νομιμοποίησης των αλλαγών που θα γίνουν στην Ευρώπη έκαναν επιτακτικά λόγο οι τέσσερις πρόεδροι -βαν Ρομπάι, Μπαρόζο, Γιούνκερ και Ντράγκι- στην πρόταση που παρουσίασαν πρόσφατα στους «27». «Το μείζον ζήτημα είναι η δημοκρατική νομιμοποίηση και ο έλεγχος των θεσμών και οργάνων που θα λαμβάνει τις αποφάσεις», έγραφε την Τετάρτη στους FT το πρώην μέλος του Δ.Σ. της ΕΚΤ, Λορέντσο Μπίνι Σμάγκι.

Όσο κι αν δεν το παραδέχονται με την... ψυχή τους, οι παραπάνω αξιωματούχοι γνωρίζουν ότι, τελικά, όλα κρίνονταν, κρίνονται και θα συνεχίσουν να κρίνονται στις ίδιες τις κοινωνίες. Εάν αυτές αποδεχθούν την ανάγκη και τη χρησιμότητα των αλλαγών που προωθούνται, τότε αυτές θα επιτύχουν όποια πολιτικά κωλύμματα και αν υπάρξουν. Στην περίπτωση, αντιθέτως, που οι πολίτες απορρίψουν τα σχέδια που θα τους πλασάρουν, τότε αυτά θα ναυαγήσουν, όποιοι συμβιβασμοί ή συμφωνίες και αν έχουν επιτευχθεί σε επίπεδο κορυφών.

Με βάση αυτές τις διαπιστώσεις, τα ερωτήματα που τίθενται είναι τα εξής: Πρώτον, εάν η Ευρώπη του μέλλοντος που τελικά θα τους παρουσιάσουν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους για ανακοπή του κύματος περικοπών και λιτότητας, για διαφύλαξη των κεκτημένων και του κοινωνικού κράτους και για καλύτερες μέρες - κάτι που είναι εξαιρετικά αμφίβολο. Και δεύτερον, εάν είναι δυνατόν τα στρατόπεδα που δείχνουν να έχουν διαμορφωθεί σήμερα να συνυπάρξουν στο πλαίσιο ενός μελλοντικού ευρωπαϊκού οικοδομήματος, καθώς τα συμφέροντά τους είναι σε μεγάλο βαθμό ανταγωνιστικά, ενώ το κλίμα έχει δηλητηριαστεί από τις εκατέρωθεν επιθέσεις.

Ο Μόντι, πρόσφατα, προειδοποίησε τους Γερμανούς ότι τα πράγματα είναι οριακά. «Έχω πει επανειλημμένως στην Μέρκελ ότι, εάν δεν γίνουν αυτά που πρέπει, διακινδυνεύει να βρεθεί ενώπιον ενός ιταλικού κοινοβουλίου που θα αποκηρύσσει την Ευρώπη, τη νομισματική σταθερότητα και το ευρώ και δεν είναι φιλικά διακείμενο απέναντι στη Γερμανία». Όσο για τον Μπερλουσκόνι, περιμένει στη γωνία για να επανεμφανιστεί, ανεμίζοντας την αντιγερμανική σημαία, όπως έδειξε πρόσφατο πρωτοσέλιδο της ελεγχόμενης από την οικογένειά του εφημερίδας Il Giornale, περί «Τέταρτου Ράιχ».

«Οι Γερμανοί επιστρέφουν, όχι με κανόνια αλλά με το ευρώ. Το αντιμετωπίζουν σαν δικό τους και εμείς πρέπει να τα υποστούμε όλα και να υποκλιθούμε στον νέο Κάιζερ, με το όνομα Αγκελα Μέρκελ, η οποία θέλει να μας διατάζει ακόμη και στο σπίτι μας», έγραφε ο αρχισυντάκτης της εφημερίδας. Ακόμη και η πιο μετριοπαθής Il Sole 24 Ore, το μεγαλύτερο οικονομικό φύλλο της Ιταλίας, ήταν εξόχως επικριτική: «Αυτή η μονοδιάστατη Ευρώπη, πλήρως και αποκλειστικά γερμανική, είναι καταδικασμένη να διαλυθεί».

Το πρόβλημα, ωστόσο, μοιάζει να ξεπερνά τη Μέρκελ. Διότι, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, η πλειοψηφία των Γερμανών δεν είναι διατεθειμένη να θυσιάσει την ευημερία της για την Ευρώπη. Και γι'αυτό, εκείνοι που έσπευσαν να χαρακτηρίσουν τη στήριξη του Γκάμπριελ στα ευρω-ομόλογα ως συγκαλυμμένο «σοσιαλισμό των χρεών» έχουν πολύ μεγάλο ακροατήριο...

• Μόντι και Ολάντ μπορούν να συγκροτήσουν το αναγκαίο αντίπαλο δέος σε πολιτικό επίπεδο, που θα σηκώσει το βάρος της σύγκρουσης με τα γερμανικά «πάντσερ»

*στην Ημερησία του Σαββάτου