Τουλάχιστον 100.000 περιστατικά διαφθοράς στις εφορίες κάθε χρόνο

Οι διαστάσεις του φαινομένου της διαφθοράς στον φοροεισπρακτικό μηχανισμό, ο βαθμός της κοινωνικής ανοχής σε αυτήν, καθώς και οι τρόποι για την αντιμετώπισή της, αποτέλεσαν αντικείμενο εκδήλωσης που διοργάνωσε ο Ευρωβουλευτής της Ομάδας Φιλελεύθερων και Δημοκρατών.... για την Ευρώπη και υπεύθυνος του τομέα Οικονομίας της Δημοκρατικής Συμμαχίας, Θόδωρος Σκυλακάκης. Στην εκδήλωση συμμετείχαν ο οικονομολόγος Αρίστος Δοξιάδης, η εκπρόσωπος της Ομάδας Δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Task Force for Greece) Ζορζέτα Λάλη, ο καθηγητής Δημόσιας Οικονομικής και πρώην πρέσβης της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ, Νίκος Τάτσος και ο επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και εκ μέρους του ΔΣ του ελληνικού παραρτήματος της Transparency International, Άγγελος Συρίγος.

Σύμφωνα με τον Έλληνα ευρωβουλευτή, οι εφορίες έχουν την πρωτοκαθεδρία στα περιστατικά της λεγόμενης μικρής διαφθοράς, υπάρχει ωστόσο και μη καταγεγραμμένη από τη φύση της και εκτεταμένη "μεγάλη" διαφθορά στον τομέα αυτό. Σύμφωνα μάλιστα με στοιχεία ερευνών του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Διαφάνειας, τις οποίες επικαλέσθηκε ο κ. Σκυλακάκης, προκύπτει ότι, «κάθε χρόνο, υπάρχουν στις εφορίες τουλάχιστον 90-100 χιλιάδες περιστατικά, όπου έχουν ζητηθεί από τους πολίτες χρήματα πέρα από τα νόμιμα για να προχωρήσει πιο γρήγορα ή να τακτοποιηθεί μια υπόθεσή τους».


Το δεύτερο κρίσιμο ζήτημα, σύμφωνα με τον ευρωβουλευτή, είναι ο αριθμός των εμπλεκομένων υπαλλήλων σε αυτές τις υποθέσεις. Ο κ. Σκυλακάκης τόνισε επ' αυτού: «Αν και δεν είναι εύκολη η ακριβής ποσοτική απάντηση, αν κάναμε την υπόθεση ότι μιλάμε μόνο για 100.000 υποθέσεις ετησίως (που είναι ασφαλώς περισσότερες) και 1000 εμπλεκόμενους, τότε θα έπρεπε να διεκπεραιώνουν 100 υποθέσεις το χρόνο ή περίπου μια κάθε δύο εργάσιμες ημέρες. Αμφιβάλλω όμως αν πολλοί υπάλληλοι έχουν εκατό ευκαιρίες το χρόνο για να κάνουν αυτή τη δουλειά. Οπότε ο αριθμός είναι σίγουρα σημαντικά μεγαλύτερος».


Τέλος, ο υπεύθυνος οικονομίας της Δημοκρατικής Συμμαχίας σημείωσε ότι το σύστημα αυτό δεν μπορεί να διορθωθεί από τον ίδιο τον μηχανισμό εντός του οποίου γιγαντώθηκε. Αντιθέτως, χρειάζεται μια συστηματική προσπάθεια, τα βασικά στοιχεία της οποίας θα πρέπει να είναι: 1) Η δημιουργία ενός νέου μηχανισμού ελέγχου, για μια τουλάχιστον πενταετία, που δεν θα έχει θεσμική, λειτουργική ή οποιαδήποτε άλλη σχέση με όσους μέχρι σήμερα υπηρετούν. Η δημιουργία του μηχανισμού αυτού θα μπορούσε να αποτελεί μέρος της τεχνικής βοήθειας που προσφέρει η task force και να αποτελείται από ένα μίγμα από αποσπασμένους ελληνικής καταγωγής ευρω-υπαλλήλους, έναν αριθμό νέων υπαλλήλων με πενταετή συμβόλαια και υψηλά προσόντα που θα προσληφθούν από την task force με εφαρμογή κοινοτικών διαδικασιών και χρήση εξωτερικών συνεργατών (outsourcing), για έρευνα περιουσιακών στοιχείων, επιδόσεις, ανάλυση στοιχείων κ.λπ. 2) Η ηλεκτρονική on line σύνδεση των βιβλίων των επιχειρήσεων με το νέο μηχανισμό 3) Φορολογικούς ελέγχους στη βάση ενός νέου απλοποιημένου φορολογικού συστήματος, όπου θα θεσμοθετηθεί από τώρα η σταδιακή μείωση των φορολογικών συντελεστών, και 4) Συστηματική έρευνα των ακραίων περιπτώσεων πλουτισμού υπαλλήλων που υπηρέτησαν σε καίριες θέσεις στον τομέα αυτόν τα τελευταία χρόνια, ξεκινώντας για παράδειγμα από τις περιπτώσεις εκείνων που δικαιολογούν το πόθεν έσχες με κέρδη από τυχερά παιχνίδια.


Στην παρέμβασή του ο Α. Δοξιάδης επισήμανε την στρεβλή αντίληψη για τα χαρακτηριστικά της φοροδιαφυγής που κυριαρχεί στον δημόσιο λόγο, τονίζοντας ότι το φαινόμενο έχει σχέση κυρίως με τη μικρή και μεσαία κλίμακα της οικονομικής δραστηριότητας (αυτοπασχολούμενοι, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ελεύθεροι επαγγελματίες κλπ). Η προβολή που δίνεται σε περιπτώσεις μεγάλης κλίμακας δεν αντιμετωπίζει την ουσία του προβλήματος, αλλά μάλλον εξυπηρετεί επικοινωνιακές σκοπιμότητες. Το φαινόμενο, σύμφωνα με τον κ. Δοξιάδη έχει μια διαρθρωτική διάσταση και μια διάσταση κοινωνικής νοοτροπίας.


Η διαρθρωτική διάσταση σχετίζεται με την ίδια τη δομή της ελληνικής οικονομίας (το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοαπασχολούμενων & πολύ μικρών επιχειρήσεων στην ευρωζώνη), ενώ η διάσταση της νοοτροπίας απορρέει από το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι μια χώρα χαμηλού κοινωνικού κεφαλαίου και χαμηλής εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς και τους κρατικούς φορείς. Όπως σημείωσε χαρακτηριστικά ο κ. Δοξιάδης, «στην Ελλάδα είναι πολύ μεγαλύτερος ο αριθμός αυτών που δεν συμμορφώνονται με τους νόμους, αν έχουν μιαν ασφαλή βεβαιότητα ότι μάλλον θα αποφύγουν τις κυρώσεις». Διέκρινε μάλιστα την διαφθορά που ενδημεί στη χώρα, από αντίστοιχα φαινόμενα σε άλλες χώρες, αναφέροντας ότι στην Ελλάδα, η διαφθορά δεν είναι απρόσωπη, αλλά προκύπτει πιο πολύ από μια σχέση πρόσωπο με πρόσωπο με τον κρατικό υπάλληλο. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, η φοροδιαφυγή λόγω της πολυπλοκότητας των διατάξεων είναι αμφίβολο αν υπάρχει και γίνεται ωμός εκβιασμό από τον εφοριακό υπάλληλο ή/και το κράτος. Αναφορικά με την αντιμετώπιση του φαινομένου, ο κ. Δοξιάδης επισήμανε ότι είναι μεγάλης σημασίας η απλοποίηση του φορολογικού πλαισίου και η διαφάνεια στην είσπραξη των φόρων.


Ο καθηγητής Ν. Τάτσος επισήμανε την ευθύνη της συντεχνιακής νοοτροπίας για τη διαιώνιση των φαινομένων διαφθοράς. Ανέφερε μάλιστα δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα παρεμβάσεων, που δεν προχώρησαν, εξαιτίας της έντονης αντίδρασης των συνδικαλιστών: τους δειγματοληπτικούς επανελέγχους και την αντικειμενικοποίηση του συστήματος ελέγχων και ποινών. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην διαθέτουμε αυστηρή διαδικασία παρακολούθησης των ληξιπρόθεσμων οφειλών, όπως έχει άλλωστε επισημάνει και ο ΟΟΣΑ στην πρόσφατη έκθεσή του. Στη συνέχεια, αφού ανέλυσε τις οικονομικές επιπτώσεις της διαφθοράς (μείωση φορολογικών εσόδων, στρέβλωση του ανταγωνισμού, μείωση κρατικών εσόδων και εισροών κεφαλαίου, μείωση κοινωνικών δαπανών και μεγέθυνση κοινωνικών ανισοτήτων), αναφέρθηκε στους κύριους προσδιοριστικούς παράγοντες του φαινομένου, δηλαδή στα περιθώρια που αφήνει το ισχύον θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο για εμφάνιση φαινομένων διαφθοράς, στην πιθανότητα εντοπισμού τους και στις επιβαλλόμενες ποινές.


«Όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός διακριτικής ευχέρειας της Διοίκησης, όσο περισσότερη είναι η πολυνομία – πολυπλοκότητα των φορολογικών διατάξεων και όσο συνεχίζεται η έλλειψη κωδικοποίησης της νομοθεσίας τόσο πιο δύσκολη θα γίνεται η αντιμετώπιση του φαινομένου», ανέφερε ο κ. Τάτσος. Επισήμανε ακόμα ότι το ίδιο το υπουργείο Οικονομικών συνειδητά δεν κωδικοποιεί την απίστευτα περίπλοκη νομοθεσία (το σχετικό τμήμα έχει καταργηθεί), και το κενό καλύπτουν με οικονομικό όφελος τέως υπάλληλοί του μόλις συνταξιοδοτούνται. Ένα άλλο σημαντικό κενό που εντόπισε είναι η θολή εικόνα για τις φορολογικές απαλλαγές και τους φόρους υπέρ τρίτων. Υπενθύμισε μάλιστα ότι από το 1995 ήδη, το Υπουργείο Οικονομικών υποχρεούται, βάσει νόμου, να καταθέτει στη Βουλή, μαζί με τον κρατικό προϋπολογισμό και ειδικό τόμο για τις φορολογικές απαλλαγές και τους φόρους υπέρ τρίτων, μια υποχρέωση που ουδέποτε έχει τηρήσει έκτοτε. Η επιτυχής αντιμετώπιση της διαφθοράς στον φοροεισπρακτικό μηχανισμό προϋποθέτει μια σειρά συγκεκριμένων παρεμβάσεων, οι πιο σημαντικές από τις οποίες, σύμφωνα με τον καθηγητή είναι: η καθιέρωση δειγματοληπτικών επανελέγχων, η καθιέρωση «πόθεν έσχες» και η σωστή εφαρμογή του, η κατάργηση πλήθους διατάξεων που παρέχουν ασυλία στη φοροδιαφυγή και στη διαφθορά (απόκτηση πρώτης κατοικίας και μεριδίου σε επιχειρήσεις χωρίς δικαιολόγηση του πόθεν έσχες, η πρόσβαση σε τραπεζικές καταθέσεις και η παροχή κινήτρων για την καταγγελία φαινομένων διαφθοράς). Η σημαντικότερη παράμετρος όμως, σύμφωνα με τον κ. Τάτσο, είναι η ύπαρξη σταθερής πολιτικής βούλησης για τη σύγκρουση με παγιωμένα συντεχνιακά συμφέροντα.


Ο εκπρόσωπος του ελληνικού παραρτήματος της Transparency International, Άγγελος Συρίγος, επισήμανε τις διαχρονικές ευθύνες των πολιτικών προϊσταμένων των οικονομικών υπηρεσιών για τη διαιώνιση του φαινομένου και στηλίτευσε την έλλειψη πολιτικής βούλησης προς αυτή την κατεύθυνση. Ανέφερε ότι είναι εξαιρετικά αμφίβολη η αποτελεσματικότητα του μέτρου των προσωπικών κρατήσεων ενώ, σε επίπεδο κοινωνικής συμπεριφοράς, επισήμανε τη συμβολή της εκπαίδευσης, για τη δημιουργία φορολογικής συνείδησης. Σύμφωνα με τον κ. Συρίγο, είναι επίσης απαραίτητη η μείωση της φορολογίας με την επαναφορά του ΦΠΑ στα προ της κρίσης επίπεδα, η εφαρμογή σωστού και συνδυασμένου πόθεν έσχες, η καθιέρωση των διασταυρώσεων και του περιουσιολογίου, οι δειγματοληπτικοί έλεγχοι, καθώς και η αυστηροποίηση του πλαισίου για την ευθύνη των ελεγκτών.


Τη σειρά των παρεμβάσεων έκλεισε η Ζορζέτα Λάλη, εκπρόσωπος της Ομάδας Δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ελλάδα (Task Force for Greece). H κ. Λάλη επισήμανε ότι σήμερα υπάρχουν περίπου 6-8 δις βεβαιωμένες ληξιπρόθεσμες οφειλές που είναι εφικτό να εισπραχθούν, ενώ 30 δις περίπου είναι οι οφειλές που αποτελούν αντικείμενο δικαστικής διαδικασίας, με 165.000 υποθέσεις να εκκρεμούν στα φορολογικά δικαστήρια. Στη συνέχεια τόνισε ότι όλα ξεκινούν από το θεσμικό πλαίσιο, το οποίο χρειάζεται ριζική αναδιαμόρφωση, προκειμένου να καταστεί πιο απλό και δίκαιο. Σύμφωνα με την κ. Λάλη, χρειάζεται σαφής και ξεκάθαρη πολιτική δέσμευση για μια σε βάθος οργανική μεταρρύθμιση, που θα πρέπει να ξεκινήσει άμεσα, από την καθ’ ύλην αρμόδια Γενική Γραμματεία φορολογικών και τελωνειακών θεμάτων του ΥΠΟΙΚ, ενώ ανέφερε ότι θα δημιουργηθεί σε συνεργασία με την task force μια πρότυπη εφορία "πρότυπο γραφείο ΔΟΥ", που θα λειτουργήσει με νέο προσωπικό και πρότυπα.